ملایر

شهرستان ملایر

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

شهرستان ملایر یکی از شهرستان‌های استان همدان ایران است. مرکز این شهرستان، شهر ملایر است. شهرستان ملایر به دلیل داشتن زمین‌های کشاورزی گسترده دارای تاکستانهای بسیار زرخیز می باشد که بعد از شهر تاکستان دومین تولید کننده انگور کشور و بدلیل کاخانجات سبزه پاک کنی دومین صادر کننده کشمش در دنیا می باشد همچنین صنعت مبل و منبت این شهر شهره ایرانی دارد . شهرستان ملایر از شمال به شهرستانهای همدان و تویسرکان، از غرب به شهرستان نهاوند در استان همدان محدود است. همچنین این شهرستان از جنوب به شهرستان بروجرد(لرستان) و از شرق به شهرستان اراک در استان مرکزی محدود می‌شود.

سوغات ملایر

قالی، کشمش(مانیزان)، شیره انگور(مانیزان)، باسلق(مانیزان)، سجوق، سبزه(جوزان)، مویز، عسل و کلوچه(کلوا),خیارشور(سامن) سوغات شهرستان ملایر هستند. شیره انگور این شهرستان به دلیل داشتن تاکستانهای انگور فراوان، از شهرت برخوردار است.

ورزش

مسعود مصطفی جوکار (نایب قهرمان کشتی المپیک) میثم مصطفی جوکار (نایب قهرمان کشتی جوانان جهان) صادق گودرزی (نایب قهرمان کشتی جوانان جهان) امیر صادقیان(عضو تیم ملی بوکس) 

مَلایر شهری در بخش مرکزی شهرستان ملایر در استان همدان واقع در غرب ایران است. این شهر پس از همدان، دومین شهر بزرگ این استان و مطابق لیست شهرهای پرجمعیت ویکیپدیا پنجاهمین شهر پرجمعیت ایران است . لازم به ذکر است که ملایر با برخی مراکز استانها همچون شهرکرد ویاسوج و ایلام جمعیت تقریبا یکسانی دارد. جمعیت شهرستان ملایر در سال ۱۳۸۵ بر اساس سرشماری عمومی، برابر 290 هزار نفر برآورد شده‌است و جمعیت شهر ملایر نزدیک به 156 هزار نفر می باشد. ملایر در زمان حکومت مادها پایتخت زمستانی برخی از مادها بوده است.همچنین شهرستان ملایر از شهرستانهای بزرگ منطقه است که از چهار بخش و پنج شهر تشکیل شده است.

جمعیت شهرهای ایران براساس سرشماری سال ۱۳۸۵ خورشیدی:

مردم
جمعیت	156 هزار نفر
زبان‌های گفتاری:	فارسی[۱]
مذهب:	شیعه (اکثریت)
جغرافیای طبیعی
مساحت:	۳۲۱۰ کیلومتر مربع
ارتفاع از سطح دریا:	۱۷۲۵ متر
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه:	۲۸ درجه سانتیگراد
بارش سالانه:	۳۰۰ میلیمتر
روزهای یخبندان سالانه:	۵۰ روز
اطلاعات شهری
شهردار:	دکتر امامی سال تشکیل فرمانداری ویژه=1387
پیش‌شماره تلفنی:	۰۸۵۱
وب‌گاه:	ملایر
تابلوی خوش‌آمد به شهر
ملایر زادگاه کریمخان به شما خوش آمد می‌گوید

نام‌شناسی

نام این شهر پیشتر «دولت‌آباد» بود که در دورهٔ حکومت پهلوی به ملایر تغییر کرد. در مورد وجه تسمیه ملایر و اصل و ریشه آن اقوال مختلفی ازجمله موارد ذیل ذکر شده‌است:^[۳]

• بعضی ار پژوهندگان اظهار داشته‌اند که نام ملایر ترکیبی از دو واژه «مال» و «آیر» است. در لهجه کردی و لری واژه «مال» به معنی «خانه» و واژه «آیر» معرف «آگر» است که در زبان مادی به معنای آتش بوده‌است و هنوز در مناطقی از غرب کشور آتش را «آگر» می‌گویند. بنا بر این نظر «مال آیر» که در تلفظ ملایر آمده به معنای سرزمین آتش بوده‌است و هنوز بعد از هزاران سال بروی کوه‌های شهر در شبهای عید نوروز آتش روشن می‌کنند
• نظر دیگر این است که ملایر از واژه «مل» به معنی خانه و کلمه «آیر» به معنی آریاها به معنی خانه ریشه گرفته‌اند که روی هم «سرزمین آریاها» را تشکیل می‌دهد.

• «مل آگر» به معنی «تپه آتش» است؛ مادها با روشن کردن آتش بر روی تپه‌ها و کوه‌ها به انتقال پیام به مسافت‌های دور می‌پرداختند.

• در زمان حمله اعراب به ایران، هنگام عبور از این منطقه به آب دست نیافتند و به همین دلیل آن را «ماء لایری» به معنی «آب دیده نشده» خواندند.

• ایل زندیه ملایر درمقام خطاب به بچه‌ها واژه مالکان رابکار می‌بندند. ایل زندیه این لغت رادرجای دیگر بجای مردم ملایر بکاربرده‌اند که به معنای مالکان ملایر و یا بچه ملایر است.

جغرافیا و آب و هوا

ملایر ناحیه‌ای کوهستانی با آب و هوای سرد و معتدل است که از دره و کوه پایه‌های زاگرس تشکیل شده‌است. منطقه ملایر همراه با بروجرد ناحیه بین رشته کوه لرستان و الوند را تشکیل می‌دهد و در بین شهرهای نهاوند، بروجرد، اراک، تویسرکان و همدان قرار گرفته‌است.

آب و هوای ملایر در گذشته‌های دور بسیار متفاوت از وضعیت کنونی آن بوده‌است، به طوری که اشاراتی که در کتاب‌های حتی چند قرن اخیر آورده شده بیانگر وجود جنگل‌های انبوه و زمین‌های حاصلخیز مناسب برای دامداری و کشاورزی بوده‌است. حمدالله مستوفی مورخ مشهور قرن هشتم ه.ق. هنگام گذر از ملایر نوشته:

«

ملایر را جنگلی انبوه فراگرفته بود که وقتی از ملایر به نهاوند رفتم به علت انبوهی جنگل آفتابی مشاهده نمی‌شد. ملایر انبار انگور ایران است.

»

در کتاب نادر شاه افشار آمده‌است که از ملایر تا نهاوند جنگل‌ها به قدری انبوه بوده‌اند که آفتاب کمتر مشاهده می‌شده‌است. همچنین هنگام خاکبرداری در کوره‌های آجرپزی اطراف شهر در عمق زمین آثار رودخانه و ریشه‌های قطور درختان دیده می‌شود و سنگواره‌های گوناگونی در لایه‌های این خاک‌های شنی و رسی به چشم می‌خورد. بنابراین شواهد و موقعیت کوهستانی ملایر در دوران ایران باستان آب و هوای ملایر در زمستان‌ها سرد و پربرف و در تابستان‌ها سبز و پر آب و پوشیده از جنگل بوده‌است.

صنایع دستی ملایر

قالی بافی

صنعت قالی بافی در ملایر از پیشینه‌ای دور برخوردار است. اکثر قالی‌ها در قطعات زرع و نیم زرع و دو زرعی و قالیچه هستند و به ندرت فرش بزرگ بافته می‌شود. در شهرستان ملایر و روستاهای اطراف تعداد زیادی به کار قالی بافی اشتغال دارند. نقش‌هایی که در قالی‌های ملایر و روستاهای اطراف آن بافته می‌شود در حال حاضر بسیار کمیابند.

انواع نقشه‌های بافته شده در ملایر عبارت‌اند از نقش پیچ جوزان، پنج ستاره، گلدانی دره جوزان، مانیزان، نقش انگوری، نقش حاج خانومی، نقش بوته، نقش لچک ترنج، نقش زیرخاکی، بوته ماهی، و چهار چنگ قدیم.

گیوه‌بافی و آجیده‌بافی

یکی دیگر از صنایع دستی رایج در استان همدان گیوه‌بافی است که تعدادی از روستاها به تولید آن می‌پردازند. گیوه نوعی کفش نرم، مقاوم، سبک، خنک و ارزان است که رویه آن از نخ پنبه‌ای تابیده شده و زیر آن از چرم و یا آجیده انتخاب می‌شود.

بافت زیر آجیده در علی آباد دمق از توابع ملایر رایج است. رویهٔ این کفش عمدتأ در روستاهای دهنو، نهروند، نهاوند و روستای آرتیمان تویسرکان بافته می‌شود.

تاریخ ملایر

ماد

بنا بر آثار به جای مانده در همدان کنونی و گفته‌های بزرگ ترین تاریخ نگار ایران باستان هرودوت یونانی پایتخت کشور ماد هگمتانه یا اکباتان (همدان کنونی) بوده‌است. بر این اساس ملایر و نواحی نزدیک به این شهر از اهمیت خاصی برخوردار بوده‌اند. در این دوران ملایر به علت اهمیت ترابری و جغرافیایی، موقعیتی ویژه داشت. با ورود ماد‌ها به این منطقه و تشکیل حکومت توسط آن‌ها در ملایر نیز قلعه‌ها و مرکزهای جمعیتی به وجود می‌آید که قلعه‌ها حافظ امنیت و حکومت بودند و مرکزهای جمعیتی روستاهایی کوچک بودند که با توجه به حاصل خیزی ملایر و آب و هوای مناسب آن به دامداری، کشاورزی و صنایع ابتدایی مشغول بودند همانند روستای انوج، می آباد، داویجان، گوراب، شهر خرابه دهنو و جلگه شورکات آورزمان.

دژها و قلعه‌های ملایر که اکنون دژ گوراب و قلعه نوشی جان و قلعه انوج از آن‌ها باقی مانده اهمیت بسیاری در حکومت‌های پیش از اسلام داشته‌اند. پیرنیا(مشیرالدوله) در کتاب ایران باستان چنین می‌نویسد:

«

شاهان اشکانی در همدان به سر می‌بردند و در مواقع خطر برای حفاظت پادشاهی همدان را ترک کرده و به ملایر و دژهای مستحکم آن روی می‌آورده‌اند.

»

ملایر پیش از ساسانیان جزو حوزه اکباتان و در دوره ساسانیان یکی از نواحی نهاوند بوده‌است. از حوادث مهمی که در عهد ساسانیان در ملایر اتفاق می‌افتد یکی شکست خسرو پرویز از بهرام چوبینه در ناحیه شهر کنونی ملایر و دیگری مخفی شدن یزدگرد سوم هنگام حمله اعراب در قلعه‌ای بر کوهی در چند کیلومتری شهر کنونی ملایر که هنوز به کوه یزدگرد مشهور است، می‌باشد.

بهرام چوبین سردار نام آور خسرو پرویز پس از بدست آوردن پیروزی‌های بسیار در خاک روم بر شاه خود شورش می‌کند و در جنگی که در ناحیه شهر کنونی ملایر اتفاق می‌افتد خسرو پرویز شکست می‌خورد و به روم فرار می‌کند. بهرام چوبینه بنا بر رسم آن دوران برای گرامی داشت این پیروزی بزرگ قلعه چوبینه را در این محل احداث می‌کند. شکارگاه بهرام چوبینه نیز در همین ناحیه بوده‌است. بعدها در دوره قاجار شهر دولت آباد را در همین قلعه بنا کردند. این قلعه تا حدود چهل سال پیش هنوز باقی بود.

در ده کیلومتری جاده ملایر به سمت استان لرستان کوهی ست بنام یزدگرد که آثار قلعه‌ای مخروبه بر آن هنوز باقی است. در تاریخ آمده‌است که یزدگرد سوم آخرین شاه ساسانی هنگامی که از اعراب در مداین شکست خورد برای تجدید قوا و جمع آوری لشکر به حوالی نهاوند گریخت. از آنجا که ملایر در آن زمان یکی از نواحی نهاوند بوده این نام گذاری بی حکمت نبوده و این مکان آخرین پناهگاه یزدگرد سوم بوده‌است. انوج نیز یکی از روستاهای بسیار قدیمی آن می‌باشد که دارای قلعه‌ای بسیار قدیمی بنام قلعه انوجاست که متاسفانه مورد بی مهری سازمان میراث فرهنگی است و در حال نابودی کامل است. به نظر می‌رسد این قلعه مربوط به دوره اشکانی باشد. پیدایش ملایر از دوره قاجاریه و با اهتمام شاهزادگان قاجار آغاز شده و توسعه یافته و بنای شهر فعلی ملایر با حکومت فتحعلی شاه قاجار در سال ۱۱۸۸ هجری مقارن است که از سوی محمدعلی میرزا دولتشاه ساخته شده و نخست به نام بانی آن دولت آباد خوانده می‌شد که پس از انقراض دودمان قاجار، در زمان حکومت خاندان پهلوی به ملایر تغییر نام داد.^[۴]

سرشناسان ملایر

دانشمندان

• پروفسور محمد حیدری ملایری (دانشمند سرشناس جهانی در رشتهٔ اخترشناسی و اختر فیزیک)
• پروفسور سعید شاملو (بنیانگذار روانشناسی بالینی ایران)
• پروفسور هوشنگ راستان (جراح قلب و عروق و مبتکر روش جراحی قلب کنو-راستان)
• پروفسور هوشنگ طیبی متولد سال ۱۹۱۹ ملایر (نام دکتر طیبی و همکارانش روی ۳ سندرم گذاشته شده‌است)
• پروفسور احمد محمدی متولد ملایر و چهره برگزیده در نخستین همایش چهره‌های ماندگار
• پروفسور محمد علی طوسی متولد سال ۱۳۱۰ ملایر - مولف، مترجم متولد

شاعران و نویسندگان

• فخرالدین اسعد گرگانی
• قهرمان پاکبین
• قهرمان خان قهری اهل ملایر دارای منظومه سفینه قهرمانیه
• ابراهیم صفایی متولد ۱۲۹۱ ملایر مورخ شهیر معاصر
• بهرام معلمی مترجم و ویراستار توانا متولد ملایر
• خسرو فرشیدورد منتقد، ادیب توانا متولد ملایر
• ((حمید هنرجو))شاعر و نویسنده متولد1352

هنرمندان

• مسعود جعفری جوزانی کارگردان سینما وفارغ التحصیل ایالات منحده در رشته کارگردانی و متولد روستای جوزان ملایر
• سحر جعفری جوزانی بازیگر سینما و تلویزیون و متولد آمریکا و دختر مسعود جعفری جوزانی
• حسین یاری بازیگر سینما و متولد ۱۳۴۶ ملایر
• عباس محبی هنرمند رادیو و تلویزیون و اهل ملایر
• محمدرضا کریمی صارمی متولد سال ۱۳۴۳ ملایر - تهیه کننده سینما
• آزیتا حاجیان بازیگر سینما و تلویزیون
• شهروز ملک آرائی دوبلور سرشناس (صداپیشه) و بازیگر سینما و تلوزیون

فعالان سیاسی

• سروان خسرو روزبه مبارز ملی ایران و از بنیانگزاران حزب توده عنوان پیوند
• مهستی شاهرخی روزنامه‌نگار، منتقد تئاتر، داستان‌نویس و شاعر معاصر ایرانی است
• محمود ژندی مبارز سیاسی و سردبیر نشریهٔ به سوی آینده(ارگان غیر رسمی حزب توده ایران)
• خلیل رزم آرا مبارز سیاسی و سردبیر نشریهٔ مرد مبارز

ورزشکاران

• مسعود مصطفی جوکار (قهرمان کشتی، نایب قهرمان المپیک آتن، عضو سابق تیم ملی)
• میثم مصطفی جوکار (قهرمان کشتی، قهرمان جهان، عضو تیم ملی)
• الگو:علیرضا رضایی حرم آبادی(عضو تیم ملی واترپلو مقام چهارم آسیاو پنج مدال طلای المپیاد دانشجویان شرکت کننده در جام جهانی)
• صادق گودرزی (نایب قهرمان جهان ، قهرمان آسیا و جهان، عضو تیم ملی)
• جلال لطیفی (قهرمان کشتی، قهرمان آسیا، عضو تیم ملی)
• شادروان محمود روستایی (قهرمان کشتی)

و روزبهانی قهرمان 5 دوره مسابقات جهانی کشتی ناشنوایان و کم شنوایان

جاذبه‌های باستانی وگردشگری ملایر

مسجدی در ملایر

شهرستان ملایر با توجه به قدمت تاریخی خود دارای جاذبه‌های گردشگری متعددی می‌باشد که از جمله می‌توان موارد زیر را یاد آور شد:

خانه قدیمی منصوری

این خانه در بلوار سیف الدوله ملایر واقع شده‌است که متعلق به مرحوم عبدالصمد منصوری است ودارای ساختمانی در حدود ۲۸۵۰ متر است. زیر بنای ساختمان ۴۷۰ متر وحیاط آن ۲۳۸۰ متر است. این بنا در دو طبقه ساخته شده که طبقه زیرین تمامأ با طاقهای ضربی و خشتی ساخته شده‌است.

آتشکده و قلعه باستانی نوشیجان

این تپه در ۲۵ کیلومتری جاده ملایر-همدان بر روی صخره طبیعی مشرف برجلگه شورکات قرارگرفته ودارای دیدگاه وسیع وچشم اندازی زیباست که بدون شک درهزاره اول ق.م بعلت سرسبزی وطراوات خاصی که این جلگه داشته موردتوجه اقوام ماد قرارگرفته‌است چیزی که براهمیت این تپه می‌افزایدمعماری آن است، چراکه معماری خاص دوره ماد و قبل از هخامنشیان را برای ما روشن می‌سازد. با توجه به شواهد وعناصر معماری کاوش شده ازاین تپه مادها ازآن به‌عنوان قلعه نظامی استفاده می‌کردند.

طبق بررسیهای انجام شده توسط دیویداستروباخ باستان شناس انگلیسی درنتیجه این حفاریها، سه طبقه ۱ و۲ ۳ برای این تپه شناسایی شدطبقه اول رابه مادها ازنیمه دوم قرن هشتم تانیمه اوائل قرن ششم قبل ازمیلاد و طبقه دوم رابه هخامنشیان وطبقه سوم رابه ساسانیان نسبت می‌دهندبقایای آثاری که ازاین تپه بدست آمده دربرگیرنده معماری مادهاست که شامل :

• بنای قدیمی جبهه غربی تپه که نخستین آتشگاه است، بقایای یک آتشدان درجبهه جنوبی نشانگرمراسم نیایش آتش می‌باشداتاق معبدبصورت شمالی-جنوبی ساخته شده‌است ودربدنه مخروطی شمالی آن سه طاقچه بطور نامحصوص دیده می‌شوددرحاشیه جنوبی معبدبقایای یک سکوی برجسته وجود داردکه احتمالاً شالوده پایه ستونهای معبد بوده‌است آخرین تاریخ استفاده ازاین بنای تاریخی هم‌زمان با دگرگونی معماری دراین تپه وایجادتالارستون دار درشرق می‌باشد.

• تالار ستون‌دار (آپادانا) : این تالار بر روی سکوی خشتی قرارگرفته‌است تالارهای ستون دارفوق یعنی آپادانا، نودین تپه وتپه نوشیجان با تالارهای اوراتویی که در آلتین تپه آسیای صغیربدست آمده قابل مقایسه هستندواحتمالاً تاثیرپذیری ازهنرمعماری ((اوراتو)) ساخته شده‌است.

• معبداصلی : شکل معبدبصورت نیم چلیپا بوده وباهمان عناصر معماری دژ ساخته شده‌است در زاویه شمالی سرسرا پایه آتشدانی وجود داردکه ازسه بخش کاملاً مشخص ساخته شده‌است بایدخاطرنشان کرداین نوع آتشگاه ازنظر پلان دراکثرآتشگاه‌های دوره ساسانیان بچشم می‌خورد.

• اتاق‌ها و انبارها : این بخش دومین اثر مهم تپه نوشیجان راتشکیل می‌دهد که در شرقی ترین قسمت تپه قرارگرفته ودارای حصار، بارو، اتاقهای مسکونی وانبارمی‌باشد.

• تونل : دربخش شمالی تالارستون دار و درامتدادشرق وغرب حفره‌ای سردابی شکل کنده شده که درعمق ۳ متری به صخره منتهی می‌شود با توجه به شکل تونل به‌نظرمی رسدکه کارمعماری پایان نیافته وازاین جهت می‌توان استنباط کردکه احداث آن درآخرین دوره سکونت دراین تپه صورت پذیرفته وازطرفی احتمالاً ایجادآن تپه جنبه امنیتی داشته‌است.

بازار قدیمی ملایر

قدمت هسته اولیه بازار ملایربه زمان شیخ الملوک (فرزندفتحعلی شاه قاجار) می‌رسدکه شامل دو راسته شمالی جنوبی وشرقی غربی می‌باشدسبک معماری آن اصیل وسنتی است وسخت تحت تاثیرالگوهای بازار دوره صفویه وزندیه (بازاروکیل) قرارگرفته‌است بازارملایربه شیوه خطی وارگانیک ساخته شده ودارای در ورودی است.بازاراصلی دردوره شیخ الملوک بناشده وافرادی چون مهرعلیخان وابوالقاسم خان نوردی ومی‌رفتاح آن راگسترش داده‌اند.

درقسمت انتهایی وشمال شرقی بازارخان کاروانسرای خان می‌باشد. در دوره قاجاریه حوضی در وسط مهمانسرا بوده و در قسمت شمال غربی این سرا برف انداز واقع شده‌است که اختصاص به ریختن برفهای بام داشته‌است.

کاروانسرای میرفتاح

به کاروانسرای حلاجها معروف است که درغرب راسته اصلی بازارملایرتوسط دالانی با طاق ضربی به آن متصل شده وسایرکاروانسراها باآجرخشت وملاط گل ساخته شده‌است.

کاوانسرای شیخ الملوکی

بنیانگذارآن شیخ الملوک بوده این کاروانسرا درشمال غربی راسته اصلی بازارتوسط شیخ الملوک ساخته شده که قدیمترین کاروانسرای بازارملایربوده ودرحال تخریب می‌باشد.

دریاچه مصنوعی و مجتمع تفریحی کوثر

دریاچه مصنوعی و مجتمع تفریحی کوثر در ابتدای ورودی شهرستان ملایر جنب میدان کوثر احداث شده‌است، و شامل دریاچه‌ای مصنوعی به مساحت تقریبی ۲ هکتار، باغ پرندگان، ،سکوی چشم‌انداز، آبشار، مسجدکوثر، مجموعه فرهنگی وامکانات قایق‌رانی است.

باغ سیف‌الدوله

باغ سیف الدوله یا بوستان سیفیه یکی از قدیمی‌ترین بوستانهای طبیعی غرب کشور بوستان سیفیه ملایر است که در سال ۱۳۰۴ توسط سیف الدوله (نوه فتحعلی شاه) در زمان حکومتش بر ولایت ملایر و تویسرکان احداث شده‌است. این بوستان در شمال شرقی ملایر و در دامنه کوه گرمه قرار گرفته و در مساحتی در حدود ۱۰ هکتار بنا شده‌است. این بوستان دارای درختان چنار کهنسال برای ایجاد سایه، حوضچه‌ها و آبنما و جنگل مصنوعی بر روی تپه‌ها است.

بوستان سیفیه دارای دو استخر و مسجدی است که توسط سیف الدوله احداث شده‌است و ساختمانی که ظاهرأ محل سکونت بانی آن بوده‌است. این پارک به شکلهای صلیبی وبیضی ساخته شده‌است و آب مورد نیاز آن از طریق احداث قناتی در ۸ کیلومتری زرک توسط مقنیان یزدی از کوههای اطراف به محوطه پارک انتقال یافت.

آرامگاه سیف‌الدوله

مقبره سیف الدوله از نوع مقابر غیر مذهبی است و دارای پلان چهار ضلعی شکل است. چهار ضلعی گنبد دارای پیشینه دو گانه‌است که یک بخش آن همان آتشکده ساسانیان و یا چهار طاق است و یکی به دوره قاجاریه و حتی بعد از آن می‌رسد. در این مقبره علاوه بر قبر سیف الدوله، قبر امیرالمؤید و نوه سیف الدوله و هفت قبر دیگر وجود دارد.

تپه سیاه چقا

تپه سیاه چقا با ارتفاعی در حدود ۱۲ متر در ۲۵ کیلومتری ملایر در نزدیکی روستای سیاه چقاواقع شده‌است. سفال‌های سطحی آن نشان دهنده قدمت این مکان باستانی تا هزاره اول قمری است.

تپه پری

تپه پری معروف به قلعه بلنده در مرکز روستای پیروز یا همان پری واقع است ابتدا در سال ۱۳۴۸ توسط آقای علی حاکمی مورد کاوش باستان شناسی قرار گرفت و در آن تداومی از آثار و تدفین‌های دوره مفرغ مربوط به نیمه هزاره سوم ق.م میلاد معرفی شد. اما آثار نفیس و با ارزشی از دوره اشکانی نیز در گزارش ذکر شده‌است مطالعات اخیر در این تپه توسط سازمان میراث فرهنگی همدان از سال ۱۳۸۴ شروع ودر نتیجه تاکنون قدمت استقرار در این محوطه مهم تا ۲۹۰۰ ق.م محقق شده‌است. در خصوص منشاء نژادی , نتایج مطالعات نشان می‌دهد که اولین ساکنان این محوطه گروهی از اقوام دامدار ی بودند که در پایان هزاره چهارم از مناطق جنوبی آذربایجان در نزدیکی رود ارس به طرف جنوب کوچیدند و تاکنون بیش از ۹۵ زیستگاه این گروه جمعیتی در دشتهای همدان شناسائی شده‌است. از دیگر مکانهای مهم وهمزمان با این تپه می‌توان به تپه گوراب , کلان , پاقلعه , توپراق قلعه و رضوانکده اشاره نمود.همچنین در چند سال اخیر کاوشهای باستان شناسی راجع به نفوذ این قوم در تپه‌های کلان وگوراب وپیسا در همدان انجام شده‌است.این تپه در محل زادگاه کریمخان زند (وکیل الرعایا) واقع گردیده‌است.

تالاب فصلی آقا گل

تالاب فصلی و طبیعی آقا گل در حد فاصل استان مرکزی و استان همدان، و در یک کیلومتری جنوب شرقی روستای کرد خور (اسلام آباد) قرار دارد که از بخش جوکار قابل دسترسی است. آب این تالاب از حوضه رودخانه قره چای در دشت کمیجان تأمین می‌شود.

آبگیری تالاب از اواخر آذر ماه آغاز و تا اواسط خرداد ماه پایان می‌پذیرد. وسعت آن در حدود ۶۰۰ هکتار است و عمق آن از ۱ تا ۶ متر متغیر است. این تالاب در مسیر مهاجرت پرندگان شمالی که از روسیه، قفقاز و شبه جزیره اسکاندیناوی جذب این تالاب می‌شود قرار دارد که عمده آنها اردک، غاز، فلامینگو، مرغ باران و حواصیل هستند.

تپه گوراب

مطالعات باستان شناسی نشان می‌دهد که از دوره مس وسنگ قدیم حدود (۵۵۰۰ ق.م) گروهی در محل فعلی تپه گوراب ساکن شدند که سفالهای آنان با بخشی از سفالهای ساکنان اولیه گیان در طبقه V a قابل مقایسه‌است بعد از آن در دوره گسترش فرهنگی اوروک به داخل زاگرس این مکان یکی از هشت کانون اصلی اقتصادی اوروکیها در منطقه بدل می‌گردد که کار و فعالیت اصلی آنها جمع آوری کالاهای مورد نیاز تمدن اوروکی در جنوب بین النهرین بود از دیگر این کانونهای اقتصادی فرامرزی در حدود ۳۲۰۰ ق.م می‌توان به طبقه ۵ در گودین تپه به فاصله ۸۰ کیلومتری در غرب گوراب اشاره نمود. پس از آن گروهی از مهاجران دامداری که قبلا در گوراب از آنها یاد شد در این مکان مستقر شدند. به نظر می‌رسد تداوم استقرار در این مکان تا دوره اخیر اسلامی وجود داشته لکن به خاطر ساخت یک قلعه مستحکم در دوره اشکانی بخش زیادی از این آثار فرهنگی تخریب شد اما پس از آن آثار دوره اشکانی و ساسانی ودوران اسلامی بر روی قلعه قابل مطالعه بر جای مانده‌است.

• لایه‌های زیرین تپه به ما قبل تاریخ حدود هزاره چهارم قبل از میلاد
• لایه‌های میانی به دوره تاریخی هزاره اول قبل از میلاد
• لایه‌های فوقانی مربوط به دوره اسلامی از جمله ایلخانیان

از آثار تاریخی دیگر در منطقه می‌توان به قلعه چوبین و مقبره مجاور اشاره کرده که با نام‌های قلعه بلنده و امام زاده غریب شناخته می‌شوند. نام گوراب به علت حمله اعراب به ایران به جوراب تغییر یافته‌است. در شاهنامه فردوسی از گوراب به نیکی نام برده‌است که نشان از قدمت آن دارد.

برج سامن

برج سامن در ۴۰ کیلومتری جنوب شهرستان ملایر در روستای بید کرپه وسطی قرار دارد. این برج خشتی و گلی در محله چال خانقلی شهر واقع شده‌است و قدمت ان به حدود ۷۰۰ سال قبل می‌رسد. این برج دارای حدود ۱۶ متر ارتفاع و ۴ طبقه‌است.

طبقه اول مستقیمأ بر روی صخره بنا شده و مصا لح آن قلوه سنگ است. طبقه دوم دارای ارتفاع ۳ متر و طبقه چهارم نیز با انواع طاقچه، شومینه، تیرکش، و سقف نظام یافته‌است و در جنگ جهانی اول در حمله روسها طبقه بالایی آن به توپ بسته شد.

قلعه سلیمان خان بوربور

قلعه سلیمان خان بوربور دارای مساحتی برابر یک هکتار است. زمان ساخت آن مشخص نیست اما از کتیبه‌های داخل روستا قدمت آن به ۱۲۸۵ قمری بر می‌گردد که مربوط به اوایل حکومت قاجار است. این قلعه دارای ۱۰ برج است که هریک از دیگری ۴۵ متر فاصله دارند.

در محوطه درونی حصار سه قلعه جداگانه وجود دارند. قلعه شمال شرقی مربوط به محمد خان زندیه و مصطفی خان زندیه بوده‌است. قلعه حسین خان بوربور وسیع‌ترین قلعه منطقه‌است و دارای تزئینات آجرکاری و معرق کاری است.

خانه قدیمی لطفعلی خان

این عمارت قدیمی از دوران قاجاریه باقی مانده و در خیابان شهید مصطفی خمینی ملایر واقع شده‌است. این بنا دارای سه قسمت اندرونی، حسینیه و اصطبل است که از آنها تنها بخش حسینه سالم مانده‌است. این بنا در حدود ۱۵۰ سال پیش ساخته شده‌است و دارای حوض خانه، طاق نما، دربهای چوبی ارسی و شیشه‌های رنگی است که در حال حاضر به موزه ملایر تبدیل شده‌است.

زیستگاه حیات وحش لشگردر

این منطقه حفاظت شده در شرق و جنوب شرقی ملایر از زیستگاهای مهم بز کوهی، کل، قوچ، و میش به شمار می‌رود. مساحت منطقه در حدود ۱۶ هکتار است که در میان دو رشته کوه بلند و از تپه ماهورهایی موسوم به کوه سرده و آهنگران تشکیل شده ودارای چشمه‌های دائمی و فصلی متعددی است.

سوغات ملایر

سوغات ملایر شامل انگور، کشمش، شیره انگور، سبزه، خشکبار، بادام، گردو، عسل، و باسلق است. ملایر بزرگترین صادر کننده کشمش ایران و دنیا می‌باشد.